Pijawka lekarska

Pijawka lekarska (Hirudo medicinalis) – ciepłolubny gatunek wodno-lądowej pijawki z rodziny pijawkowatych (Hirudinidae).


Występowanie

Zasięg występowania obejmuje tereny od zachodniej i południowej Europy po góry Ural na wschodzie oraz – na południe – po kraje graniczące z północno-wschodnią częścią Morza Śródziemnego. Introdukowane w kilku regionach Ameryki Północnej. Występuje w płytkich zbiornikach stojącej lub wolno płynącej wody słodkiej o mulistym dnie, porośniętych trzciną. Woli małe zbiorniki.
Charakterystyka

Ciało cylindryczne, spłaszczone grzbietobrzusznie, złożone z 33–34 segmentów. Wypukły grzbiet ma ubarwienie ciemnobrązowe do czarnego z sześcioma czerwonobrązowymi smugami, a płaska część brzuszna jest pokryta plamkami. Otwór gębowy zakończony okrągłą przyssawką. Długość ciała 10–15 cm. Po najedzeniu pijawka zwiększa masę i objętość ciała do 5 razy.

Jaja w kokonach składa do wilgotnej gleby na brzegu zamieszkiwanego zbiornika.

Pijawka lekarska jest pasożytem żywiącym się krwią kręgowców. Może wessać 10–15 ml krwi magazynowanej następnie w 10 uchyłkach jelita. Atakuje płazy (głównie żaby), ssaki lub gady. Może przeżyć bez pokarmu do dwóch lat. Jej ślina zawiera hirudynę zapobiegającą krzepnięciu krwi i specyficzną histaminę powodującą rozszerzanie naczyń krwionośnych. Przyssanie się i przecinanie skóry przez pijawkę jest bezbolesne, dzięki substancji chemicznej zawartej w ślinie znieczulającej przebicie się przez skórę ofiary. Później pojawia się swędzenie i obrzęk.
Znaczenie dla człowieka

Pijawki są wykorzystywane do pozyskiwania hirudyny – z jednego osobnika można uzyskać ok. 0,015 g tej substancji.

Używane od starożytności lub wcześniej do upuszczania krwi, w szczególności u osób chorych na nadciśnienie. W połowie XIX w. wykorzystywanie pijawek w celach leczniczych zostało przyhamowane rozwojem nowoczesnej medycyny i farmakologii. Obecnie w medycynie stosuje się leczenie pijawkami (hirudoterapia) hodowanymi w sterylnych warunkach[3][4].

Stosowanie pijawek pochodzących z naturalnych źródeł obarczone jest ryzykiem ze względu na możliwość przenoszenia chorób i pasożytów.
Ochrona

Pijawki lekarskie zostały wytępione w wielu regionach na skutek przełowienia (masowe wykorzystywanie w hirudoterapii), degradacji siedlisk i malejącej liczby żywicieli. W Polsce większość pijawek stosowanych w celach leczniczych to przedstawiciele obcych dla naszej fauny gatunków pochodzących z Europy Wschodniej i Azji.
W Polsce jest objęta ochroną gatunkową od 1995 roku. W Czerwonej Księdze IUCN wpisana w kategorii NT. W Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt została zaliczona do kategorii VU (gatunki wysokiego ryzyka, narażone na wyginięcie)

Proces rozmnażania i narodzin pijawek lekarskich

Pijawka dar natury, który może pomóc człowiekowi zwyciężyć wiele schorzeń. W ich ślinie jest około 100 biologicznie aktywnych substancji, które mają pozytywny wpływ na organizm człowieka. Substancje te zmniejszają krzepliwość krwi, rozpuszczają zakrzepy, zmniejszają ilość cholesterolu i cukru we krwi, działają przeciwzapalnie i przeciwbólowo, obniżają ciśnienie krwi, zwiększają odporność, zmniejszają obrzęki, polepszają mikrocyrkulację.
Lekarskie pijawki są pierścienicami o dość skomplikowanej budowie z dwustronną symetrią, które według właściwości rozwoju embriona zostały przydzielone do rzędu pijawek szczękowych.
Ciało pierścienic składa się z wielu segmentów. Segmentacja przejawia się nie tylko w strukturze zewnętrznej, ale i wewnętrznej. Stworzenia te mają rozwinięty system krwionośny, segmentacyjnie rozłożone narządy wydalnicze nefridie, system nerwowy typowy brzuszny łańcuszek nerwowy. Pierścienice mają wtórną jamę gębową celomę, która również jest segmentowa. Ciało pierścienic jest spłaszczone w kierunku grzbietowo-brzusznym.
Pijawki które żyją na wolności bywają drapieżne lub ektopasożytnicze. Podczas wysysania krwi przysysają się one do żywiciela. Zdecydowaną większość stanowią gatunki słodkowodne, lecz znane są tez ich formy morskie oraz lądowe.
Proces rozmnażania się pijawek lekarskich jest złożony i długi. One, jak i wszystkie inne pijawki są obojnakami. Zaplemnienie odbywa się drogą wszczepienia plemników. Jaja w kokonach pijawka lekarska składa do wilgotnej gleby na brzegu zamieszkiwanego zbiornika lub nosi na ciele po stronie brzusznej. W krótkim odstępie czasu z zapłodnionych jaj wylęgają się bardzo ruchliwe młode pijawki, mające typowy dla gatunku kolor i przystosowane do samodzielnego życia.